Verminderde zaadkwaliteit

De zaadkwaliteit van de man is één van de eerste dingen die wordt onderzocht als jullie het fertiliteitstraject starten. Het kan namelijk zo zijn dat de spermakwaliteit lager is. Dit uit zich dan vaak in een lagere hoeveelheid goede spermacellen, een afwijkende vorm of dat de zaadcellen minder goed bewegen. Hier leggen we uit hoe het onderzoek werkt en wat de mogelijke uitkomsten zijn.

Het onderzoek

Voor onderzoek naar de spermakwaliteit moet de man ejaculeren in een steriel potje. Dit kan thuis of in het ziekenhuis. Dit hangt vooral af van de reistijd naar het laboratorium, waar het sperma wordt onderzocht. Het zaad mag namelijk niet te veel afkoelen en moet binnen een uur na de productie worden ingeleverd. Je kunt het potje het best dichtbij je lichaam bewaren, bijvoorbeeld in je broekzak. Voor het inleveren moet vaak een tijdstip worden afgesproken bij het laboratorium. Het potje krijg je bij de huisarts, het ziekenhuis of bij de apotheek. Let op: gebruik nooit een eigen potje, altijd die van het ziekenhuis voor de betrouwbaarheid. Het wordt over het algemeen aangeraden om in de 2 tot 5 dagen voor het zaadonderzoek geen andere zaadlozing te hebben. Langer dan 7 dagen wachten tussen de zaadlozingen kan juist weer een negatief effect op de kwaliteit hebben.

Mogelijke uitkomsten

Het is belangrijk om te weten dat, als er een afwijkende uitslag is bij het zaadonderzoek, er vaak een tweede onderzoek zal plaatsvinden. Dit komt omdat de kwaliteit wisselend kan zijn. Het heronderzoek vindt meestal na 2 tot 3 maanden plaats. Zo lang duurt het voor een zaadcel rijp is. 

Bij het onderzoek wordt er naar verschillende eigenschappen van de zaadcellen gekeken. Wij sommen ze hier op, inclusief de cijfers die worden gehanteerd bij een verminderde zaadkwaliteit.

• Beweeglijkheid (motiliteit): Het aantal bewegende zaadcellen is belangrijk om te weten. Omdat de beweeglijke zaadcellen de grootste kans hebben om de eicel te bereiken. Dit wordt de motiliteit van de zaadcel genoemd. Bij een goede zaadkwaliteit bewegen ongeveer 1 op de 3 zaadcellen snel of goed. De zaadkwaliteit wordt als verminderd bestempeld als minder dan 25% (1 op de 4) zaadcellen goed beweegt. De medische term hiervoor is asthenozoöspermie. Zaadcellen bewegen het best als de lichaamstemperatuur rond de 37 graden is. Dit betekent dat bijvoorbeeld koorts kan zorgen voor minder bewegende zaadcellen. 
• Hoeveelheid en aantallen: Bij een zaadlozing komen ongeveer 200 miljoen zaadcellen vrij. In totaal vormen die zaadcellen 2 tot 5 milliliter vocht. Als het aantal milliliters minder is, kan er sprake zijn van een medisch probleem. Het kan zijn dat er te weinig spermacellen worden aangemaakt, of dat de spermacellen naar de blaas gaan. Dit wordt retrograde ejaculatie genoemd. Als bij het zaadonderzoek een te lage hoeveelheid vocht aanwezig is, zal er vaak een urinetest volgen. Bij retrograde ejaculatie zullen er dan spermacellen in de urine worden aangetroffen.
• Concentratie van zaadcellen: De hoeveelheid vocht en zaadcellen kunnen per man verschillen. Daarom wordt er over het algemeen vanuit gegaan dat bij een 'normale' zaadlozing ongeveer 40 miljoen zaadcellen per milliliter worden aangetroffen. Er is sprake van verminderde zaadkwaliteit als er minder dan 15 miljoen zaadcellen per milliliter aanwezig zijn. Als er minder dan 10 miljoen zaadcellen per milliliter zijn, wordt dat als een ernstige zaadafwijking gezien. Er blijven dan minder zaadcellen over die de eicel kunnen bereiken. De kans om zwanger worden is dan kleiner. 
• Vorm: Als meer dan 4% van de zaadcellen een afwijkende vorm heeft, wordt de kwaliteit als verminderd beschouwd. Dit heet teratozoöspermie.

Mogelijke gevolgen voor jullie kinderwens

Bij een verminderde zaadkwaliteit is het vaak een combinatie van bovengenoemde mogelijke oorzaken. Het komt vaak voor dat zowel de beweeglijkheid, hoeveelheid en vorm afwijkend zijn. Het vervelende nieuws is dat er in veel gevallen niet veel gedaan kan worden aan een verminderde zaadkwaliteit. In sommige gevallen kan het zo zijn dat de verminderde zaadkwaliteit een tijdelijke oorzaak heeft en dat de kwaliteit kan verbeteren.

Medicijnen kunnen van invloed zijn op de zaadkwaliteit. Dit is lastig op te lossen, omdat veel mensen die medicijnen gebruiken daarvan afhankelijk zijn. Het is verstandig om dit met de fertiliteitsarts te bespreken. Ook hormonale preparaten kunnen de zaadkwaliteit verminderen. Denk hierbij aan anabole steroïden en oestrogeen.
Als laatste kan ook de levensstijl van de man van invloed zijn. Het gebruik van drugs en overmatig alcoholgebruik verminderen de kwaliteit van zaadcellen aanzienlijk. Als de man stopt met het gebruik van deze middelen, zal de kwaliteit van de zaadcellen over het algemeen binnen 3 maanden verbeterd zijn. Ook een te hoog BMI kan de zaadkwaliteit verminderen.